Գոշավանք

«Գոշ» հին հայերենով նշանակում է սակավամազ, գոս, քոսակ, քարձ, ճաղատ, լերկ

Գոշավանք, Գետավանք, Գետիկ, Գետկա վանք, Գոշ Մխիթարա վանք, Գոշ վանք, Ղոշավանք, Մխիթար Գոշի վանք, Նոր Գետիկի վանք։ Գոշավանքը Աղստևի հովտի նշանավոր վանքերից է։ Գտնվում է Իջևանի շրջանի Գոշ գյուղում։ Հիմնադրվել է Զաքարե և Իվանե Զաքարյանների ու նրանց վասալներ Խաչենի տիրակալներ Վախթանգի և Գրիգորի անմիջական աջակցությամբ ու 12-13 -րդ դդ. հայ մեծ մտածող Մխիթար Գոշի նախաձեռնությամբ։

Համալիրի կազմավորումը սկսվել է XII դարի վերջին և շարունակվել XIII դարի ընթացքում:

Գոշավանքը եղել է միջնադարի հոգևոր մշակույթի կենտրոններից մեկը: Այստեղ ուսուցանել են իրավաբանություն, պատմագիտություն, աստվածաբանություն, փիլիսոփայություն, գրչության արվեստ, եևաժշտություն: Գոշավանքում կրթվել և գործել են հայ մշակույթի նշանավոր գործիչներ Վանական Վարդապետը, Կիրակոս Գանձակեցին, որոնց հիմնադրած դպրոցներում շարունակվել են Գոշավանքի կրթամշակութային ավանդույթները:

Գոշավանքի վանքային համալիրը բաղկացած է մի շարք հուշարձաններից: 

Սբ. Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 1191-1196թթ.՝ Մխիթար Հյուսն վարպետի կողմից՝ Քուրդ և Խաչենի Վախթանգ իշխանների նյութական օժանդակությամբ: Պատկանում է խաչագմբեթ եկեղեցիների տիպին: Գավիթը կամ ժամատունը կառուցվել է գլխավոր եկեղեցուց անմիջապես հետո՝ 1197-1203թթ.՝ Իվանե և Զաքարե եղբայրների աջակցությամբ: Պատկանում է քառասուն ժամատների տիպին:

Սբ. Գրիգոր եկեղեցին, որը կառուցվել է 1208-1241թթ. Գլխավոր եկեղեցու հարավային կողմում, ըստ հորինվածքի՝ նույնատիպ է, սակայան ավելի փոքր ծավալի:

Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչը Գոշավանքի երրորդ եկեղեցին է՝ կառուցված 1237-1241թթ.՝ իշխան Գրիգոր տղայի միջոցներով: Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչը մյուս եկեղեցիներից տարբերվում է արտաքին պատերի բացառիկ հարդարանքի տարրերով:

Սբ. Հռիփսիմե կամ Սբ. Գևորգ եկեղեցուց փոքր-ինչ հարավ-արևմուտք գտնվում են Մխիթար Գոշի բնակարանի մնացորդները, նրա դամբարանը, գերեզմանը և խաչքարեր:

Գրատուն-զանգակատան շենքը ճարտարապետական տեսակետից ուշագրավ հուշարձան է: Այն կառուցվել է  երկու հերթով՝ գրատունը՝ 1241թ., զանգակատունը՝ 1291թ.: Գոշավանքը հարուստ է խաչքարերի հոյակապ նմուշներով: Դրանցից երկուսը տեղադրված են Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու մուտքի երկու կողմերում: Այդ խաչքարերը ստեղծե է Պողոս մեծատաղանդ վարպետը 1291թ.:

1972թ. Գոշավանքին կից ստեղծվել է պատմաճարտարապետական թանգարան:

 Գոյություն ունի մի ավանդություն Մխիթար Գոշի մասին: Ըստ որի, ծեր տարիքում նա ուխտի է գնում Երուսաղեմ և իր իսկ կառուցած Նոր Գետիկ վանքը, միաբանության հետ միասին, թողնում է Տիրամոր ողորմածությանը:

Երբ լուր է ստացվում, թե Մխիթարը վերադառնում է, վանքի սոված ու քրջերի մեջ կորած միաբանությունը նրան ընդառաջ է գնում Նոր Գետիկից շատ հեռու՝ Սևանա լճի մոտ:

Վերդարձի երկար ճանապարհը ձիով կտրել անցնելուց հետո, ասես միաբանների ողբալի վիճակը չնկատելով, որ տեղի է ունեցել իր բացակայության պատճառով, նա դիմավորողներից հացի համար ալյուր է խնդրում:

Միաբանությունը հոգոց հանելով, ողբաձայն ասում է.

- Որտեղի՞ց: Ոչի՜նչ չունենք:

- Գնացեք Նոր Գետիկ և ամբարներից վերցրեք:

Եվ սևազգեստները վազեցին գնացին ու տեսան, որ իրենց շտեմարանները լիքն են որենով, իսկ ամբարները՝ ալյուրով:

Նրանց մոտ էր վերադարձել մեծն Մխիթարը, սուրբ Մխիթար Գոշը:

… Կանգնած ենք Նոր Գետիկ տանող շրջադարձի վրա: Վանքը կրում է հիմնադրի անունը՝ Գոծավանք: Ահա այստեղ, այս քարքարոտ, նեղ, խիտ աճած կաղնիներով կիրճում Մխիթար Գոշը շուռ է տվել ձիու գլուխը, և ձին կախել է գլուխը, հոտ քաշել ջրից ու զգույշ ոտքը դրել ճանապարհը կիրճից բաժանող արագընթաց Աղստևի ջրերը:

Իսկապես որ թաքստոց. Ինչպես եբժն այստեղ բաևձևացել Գոշի մարդիկ, ինչպես են գտել հենց այս կիրճը, չէ որ եթե չլիներ ոլորանի կամուրջը և ճանապարհանման բանը, երբեք և ոչ ոք գլխի չէր էլ ընկնի ոտք դնել այս հողմածեծ անտառը:

Սակայն արջևում լուսավորվեց և երևաց կանաչ թւնելի վերջը: Ճանապարհը դեպի վեր խոյացավ, և կապույտ երկնքի և ճերմակ ամպերի վրա, ճամփի ծայրից դուրս պրծավ վանքի գմբեթը: Եվ ապա լեռնալանջին հայտնվեց ողջ Նոր Գետիկ վանքը, և՛ կողքին մի հսկայական թենի, և՛ ձախ կողմում մի փոքրիկ ժամատուն, և՛ ամբողջ Գոշ գյուղը: 

Ավանդություն Գոշավանքի մասին

Մի անգամ Մխիթարը երազ է տեսնում. երազում Աստված նրան ասում է. «Մխիթա՛ր, յոթ տարի հացի առատություն է լինելու, յոթ տարի էլ` չորային. առատության տարիներին պաշար հավաքիր` սովի ժամանակ ժողովուրդը նեղություն չքաշի»: Գոշը մեծ-մեծ ամբարներ է շինել տալիս, վանքի հարստությամբ հացի էժան տարին ցորեն է առնում լցնում ամբարները: Երբ սովն ընկնում է ժողովրդի մեջ, նա մի գուշ (փայտե կլոր աման) է շինել տալիս և այդ  գուշով ցորեն է բաժանում մարդկանց: Դրանից հետո նրա անունը մնում է Գուշ Մխիթար: Երբ Մխիթարը մեռնում է`գյուղը նրա անունով կոչում են Գոշ կամ Գոշի գյուղ: Իսկ վանքն էլ Գոշավանք:

Օգտագործված գրականություն

Հայկական Սովետական հանրագիտարան հատոր 2 1976թ.

Հայկական Սովետական հանրագիտարան հատոր 3 1977թ.

Դպրոցական մեծ հանրագիտարան 2008թ.

Հայոց լեզվի բացատրական բառարան 1969թ.

Ծաղկաքաղ Հայկական Հուշարձանների

Կիմ Բակշի «Ճակատագիր և քար» 1985թ.

https://elenasargsyan.wordpress.com/2013/01/08/%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80/